30 kwietnia 2011

Język szwedzki

Szwedzki jest prosty. Nie w nauce tylko w słowotwórstwie. Kwiatek na święta to påsklilja. Śmietana której używa się do gotowania to matlagningsgrädde (mat to jedzenie, laga przygotowywać, grädde śmietaną). Idziesz do sklepu żeby kupić coś z czego zrobisz bitą śmietanę a tu na półce sklepowej 40% śmietanka z napisem vispgrädde (bita śmietana). Takich przykładów jest o wiele więcej.

28 kwietnia 2011

Grochówka i fettisdag

Grochówka z naleśnikami to tradycyjnie serwowana potrawa w czwartki. Jest wiele teorii tłumaczących dlaczego, ale żadna do końca słuszna. W czasie lunchu w ten dzień bez względu, czy to hotel czy stołówka szpitalna zwykle znajdzie się to danie w menu. Będąc już przy czwartku, to w Szwecji nie ma tłustego czwartku tylko wtorek "fettisdag" (zaraz przed środą popielcową). Tak w zasadzie to chyba to sensowniejsze świętowanie, bo czemu czcić tak szczególnie ostatni czwartek przed środą a nie ostatni dzień przed postem?

27 kwietnia 2011

MVH

Nie, to nie jest nazwa kolejnego wirusa (HPV, HSV). "Med vänliga hälsningar" lub "Med Vänlig Hälsning" to tradycyjna fraza którą dodaje się przed podpisem w liście. To luźny odpowiednik "serdeczne pozdrowienia". Często skraca się i używa się jego skróconej wersji "Mvh". Nadaje się na wszystkie okazje, od oficjalnych pism do przyjacielskich listów.  

25 kwietnia 2011

Påskris i påsklilja

Dekoracje świąteczne stanowią "påskris" czyli  wiosenne gałązki które dekoruje się na święta kolorowymi piórkami. Można to zrobić całkiem samemu, kupić gotowe gałązki albo nabyć tylko kolorowe piórka i udekorować samodzielnie. O żonkilu którego każdy musi mieć już pisałam. Kupuje się też papierowe lub plastikowe otwierane jaja dla dzieci. Wypełnia się słodyczami samemu lub kupuje już pełne. Oprócz tego wkradają się wszędobylskie czekoladowe zające i kurczaczki. Kartki świąteczne się wysyła, ale w mniejszej ilości niż bożonarodzeniowe. Pisze się nich zwykle "glad påsk!" (glad to wesoły, radosny). Bo taki jest påsk. 

23 kwietnia 2011

Smågodis

Ściany sklepowe pełne małych pojemniczków z których nabiera się łopatką małych słodyczy (smågodis) do kolorowych papierowych torebek. Wszystkie w tej samej cenie. Jeden taki malinowy, jeden taki bo jest kolorowy, dwa takie w kształcie malinki. Smaki kolory i nazwy przeróżne: owocowe autka, miękkie mózgi, słone czaszki, kwaśne buteleczki i wiele innych. Wsród nich kilka rodzajów czekoladek i cukierków w papierkach ale nie dużo, w większości są to różne rodzaje cukierków-żelków. Kupują je wszyscy a nie tylko dzieci! Rodzina podchodzi do cukierkowej ściany, każdy bierze torebkę dla siebie i nakłada to co lubi. W różnych sklepach jest różny asortyment ale cześć najpopularniejszych smaków i rodzajów można dostać wszędzie. 

21 kwietnia 2011

Prawa czy obowiązki?

W Polsce szef ma przywileje szefa, bo po to właśnie jest się szefem. Żeby rządzić, żeby nikt inny nie był Ci szefem. Można wydawać polecenia i zlecać, co kto ma zrobić. Nie trzeba samemu odwalać czarnej roboty. Tak z grubsza, na pewno nie wszędzie tak jest. W Szwecji szef jest po to żeby coś załatwić. Bo na przykład coś nie działa albo czegoś nie da się załatwić i trzeba kogoś pośpieszyć. Jak jest problem albo coś Ci się nie podoba to prosto do szefa. Poza tym nie ma takiej hierarchii jak w Polsce. Do szefa i współpracowników mówi się na "ty". Każdy jest na równi ważny i każdy czuje się że jest potrzebny. 

19 kwietnia 2011

Gratis i grattis

To dwa odrębne słowa znaczące zupełnie co innego. Pierwsze "gratis" jest międzynarodowe lecz "grattis" znaczy "gratulacje!" i używa się go w związku ze składaniem różnorodnych życzeń. "Grattis på födelsedag" na przykład znaczy "wszystkiego najlepszego z okazji urodzin". Jedna literka a zmienia wszystko!

17 kwietnia 2011

Badanie dzieci

Dzieci się do niczego nie zmusza. To twój problem jeśli w czasie badania dziecko mówi że nie możesz mu brzucha/ucha zbadać. W 95% przypadków pomaga rozmowa i przekonywanie, pokazanie na sobie albo mamie że to nic groźnego i to nie boli, przekupienie na nalepkę albo gumową figurkę zwierzątka/pierścionek. Jeśli to nie pomoże to trzeba zbadać dziecko szybko. Ale to bardzo rzadko się zdarza. 

16 kwietnia 2011

Ramy i ramki

Ciężko jest znaleźć taśmę dwustronną samoprzylepną w sklepie. Pewnie w dużym mieście się da. Zamiast tego łatwo dostać plastelinopodobną białą porcjowaną pulpę, która nie zostawia plam na tapecie jeśli się chce przymontować do niej na przykład plakat. Ale o wiele bardziej popularne są tutaj ramy i ramki które znajdują się niemal na każdym wolnym kawałku ściany w vardagsrum (dużym dziennym pokoju). 

14 kwietnia 2011

Kryminały

Szwedzi uwielbiają kryminały i czytają je namiętnie. Bardzo na serio podchodzą też do wszelkich makabrycznych wiadomości o morderstwach i tym podobnych rzeczach. Nie mają żadnych afer politycznych ani problemów finansowych na skalę krajową, więc w ten sposób sobie urozmaicają spokojne i dość dostatnie jakby Polak powiedział życie. Szczerze nie podzielam tej fascynacji. Może kiedyś, ale chyba nie prędko. 

12 kwietnia 2011

Mieszkanie lub willa

Tu się nie buduje domu tylko go kupuje, zmienia co potrzeba i mieszka. Kredyty są niskooprocentowane. W Szwecji domek z kawałkiem ogródka dookoła nazywa się willa. :) Większość Szwedów mieszka w willach. Nieliczni (studenci, emeryci bez małżonków) wynajmują mieszkania. Ale to nie znaczy że każdego stać na kupienie własnego domku. Spora cześć wynajmuje... domki. Łatwiej jest im się wtedy przeprowadzić kiedy na przykład dostaną lepszą pracę w odległym miasteczku. Po prostu pakują rzeczy i wynajmują podobny domek gdzie indziej. 

10 kwietnia 2011

Parasole, parasole

Zostaw parasol w sklepie, przed sklepem rower z zakupami, drabinę w ogródku, zakupy lub paczkę pod drzwiami mieszkania, bluzę w pralni... a nie zginą. W Szwecji to prawie pewne. Nie wiem jak w Sztokholmie, ale w mniejszej miejscowości na pewno. 

9 kwietnia 2011

Pension czyli szwedzka emerytura

Być emerytem w Szwecji jest łatwo i przyjemnie. Dla nich specjalnie organizuje się mnóstwo różnorodnych zajęć. Jest między innymi specjalny program, gdzie można spotkać się kilka razy w tygodniu przy kawie z innymi emerytami "pensionär" (pension to szwedzka emerytura) i posłuchać koncertu lub porozmawiać z ciekawą osobą. Są kręgle i zajęcia na basenie. Jest co robić. Człowiek nie czuje się niepotrzebny i widzi, że są jeszcze rzeczy, które chciałby zrobić i które zrobić może. 

7 kwietnia 2011

Påsk

O ile królem kwiatowym świąt Bożego Narodzenia (jul) jest hiacynt (i w mniejszym stopniu gwiazda betlejemska) to królem Wielkanocy (påsk) jest żonkil a w mniejszym stopniu prymulki. Poza tym święta te mają o wiele mniej chrześcijański wydźwięk a właściwie możnaby powiedzieć że w Polsce mają tylko taki charakter, a w Szwecji świętuje się wiele różnych rzeczy na raz. Påsk obchodzi się między innymi dlatego że przyszła wiosna i wszystko budzi się do życia, dzień jest dłuższy. Wątek religijny jest ważny na równi z tym. Jest też odwołanie do starych wierzeń w postaci "skärtorsdagen". Jest to czwartek przed Wielkanocą kiedy to dzieci przebierają się za czarownice i odwiedzają sąsiadów licząc w zamian na słodycze. Dawniej chowało się miotły i inne sprzęty w ten dzień wierząc że wszystkie czarownice lecą wtedy na Łysą Górę (Blåkulla).

5 kwietnia 2011

Präst är bäst

Sery żółte "leżakowane" przez dwa lata to sery "extra lagrad". Są dość twarde, mają wyraźny mocny smak i oprócz normalnego zastosowania do kanapek używa się ich jako serów deserowych. Kroi się je w prostokątne kawałeczki i podaje same lub z krakersami i konfiturą. Są też sery leżakowane 12 miesięcy "lagrad" które są trochę miękksze zwykle i nie mają tak wyraźnego smaku oraz sery "mild" które są najłagodniejsze. Ser gouda lub emmentaler można też kupić ale zwykle są one tarte z zastosowaniem do zapiekanek i pizzy. 

3 kwietnia 2011

Karlsson Svensson i Andersson

Odpowiednikiem Kowalskiego w Szwecji jest Karlsson. Wiele nazwisk kończy się na -sson jak Svensson, Karlsson, Andersson czy Petersson. I tak Karlsson oznacza po prostu "syn Karla" (Karl+s+son). Środkowe "s" jest końcówką dopełniacza. Nie jest niczym niezwykłym nazywać się Lars Larsson. Częste są też podwójne imiona jak Ing-Britt czy Ann-Marie. Nie obowiązuje niestety reguła, że imię zakończone na samogłoskę "a" jest imieniem żeńskim, co dużo ułatwia wbrew pozorom. Spora cześć osób posiada trzy imiona, z których na codzień używa jednego.

2 kwietnia 2011

Lampę zawiesić każdy może...

...czasem lepiej a czasem gorzej. Lampy okienne, które wiszą niemal w każdym oknie w Szwecji są zawieszone najczęściej na pojedynczym karniszu nad oknem. Karnisz nie służy do wieszania żadnych zasłonek czy firanek, których po prostu się tu nie używa (co najwyżej jakaś krótka zasłoneczka w kuchni albo panele boczne w pokoju) tylko do umieszczenia na niej kabla do lampy i przedłużacza. U sufitu jest podobnie. Przy wprowadzce zastaje się "małe szwedzkie gniazdko" do którego kupuje się przejściówkę i przymontowuje lampę ze zwykłą wtyczką. Wszystko wisi najczęściej  pod sufitem na haku i straszy.